Jesion wyniosły

Jesion wyniosły (Fraxinus excelsior Linnaeus, 1753) należy do rodziny oliwkowatych (Oleaceae). Jest jednym z najstarszych drzew na Ziemi, istnieje już od 10 mln lat. Występuje na większości obszaru Europy i w Azji Zachodniej (Liban, Syria oraz Kaukaz i Zakaukazie). W Polsce jest pospolity na całym obszarze.

Charakterystyka. Korona często ma formę jajowato-stożkową. Pień na ogół rozwidlony, osiąga wysokość 30-45 m. Kora młodych drzew jest gładka ma jasną zielonkawoszarą barwę, starszych spękana, szorstka, ciemnobrązowa. Drewno jest jasne, ciężkie, twarde i elastyczne. Liście duże, nieparzystopierzaste, składają się z 9-15 listków. Listki są lancetowane, z nieregularnym unerwieniem, umieszczone wzdłuż owłosionego głównego nerwu. Kwiaty, wyrastające z bocznych pąków zeszłorocznych pędów, tworzą wiechę. Jednonasienne, podłużne owoce to spłaszczone orzeszki ze skrzydełkiem umożliwiającym rozsiewanie przez

iatr. Korzeń głęboki, palowy.
Biologia i ekologia. Początkowo rośnie szybko, wzrost zatrzymuje się w wieku około 100, a żyć może 300 lat. Kwiaty są jedno albo obupłciowe, wiatropylne lub owadopylne, kwitną przed rozwojem liści - od kwietnia do maja. Nasiona opadają z drzewa od późnej jesieni przez całą zimę. Kiełkować mogą dopiero po rocznym przeleżeniu w ziemi. Drzewo zaczyna owocować dopiero w wieku 30-40 lat. Najliczniej występuje w wilgotnych lasach łęgowych oraz w górach, gdzie rośnie do 1000 m n.p.m. Siewki i młode rośliny zdecydowanie cieniolubne, duże drzewa są roślinami światłolubnymi. Wymagają głębokich, żyznych gleb. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla klasy Querco-Fagetea (Matuszkiewicz 2012). Od lat 90-tych ubiegłego wieku obserwuje się masowe usychanie jesionów wyniosłych. Według ostatnich badań powodem infekcji zamierających pędów jest grzyb Chalara fraxinea (Kowalski 2012).
Zastosowanie. Jesion wyniosły jest sadzony jako drzewo użytkowe, czasami także w parkach jako roślina ozdobna. Ma bardzo cenne drewno używane w meblarstwie, do produkcji parkietów, części maszyn, przyrządów gimnastycznych, wioseł i in. Bywa stosowany jako roślina lecznicza. Surowiec zielarski to kora i liście zawierające pochodne kumaryny. Ma działanie żółciopędne i moczopędne. W medycynie ludowej napary z liści używano jako środek przeczyszczający i poprawiający przemianę materii, a w mieszance z innymi ziołami do leczenia reumatyzmu.

Jesion wyniosły to roślina żywicielska gąsienic przeplatki maturny Euphydryas maturna (L.), wyraźnie preferowana przez ten gatunek motyla (Weidemann 1988; Ebert 1991; Eliasson 1991; Vrabec i Jindra 1998; Pretscher 2000; Malkiewicz 2012).

Piśmiennictwo

Ebert G. 1991. Die Schmetterlinge Baden-Württembergs. Band I: Tagfalter I. Eugen Ulmer GmbH & Co, Stuttgart: 552 ss.
Eliasson C. 1991. Studier av boknätfjärilens, Euphydryas maturna (Lepidoptera, Nymphalidae), förekomstoch biology i Västmanland. Ent. Tidskrift, 112: 113-124.
Kowalski T. 2012. Sprawozdanie końcowe z prac wykonanych w latach 2006-2012 w temacie badawczym pt. „Ustalenie przyczyn i uwarunkowań zamierania jesionów i jaworów dla wypracowania podstaw postępowania hodowlano - ochronnego”. Kraków: 88 ss.
Malkiewicz A. 2012. 6169. Przeplatka maturna Euphydryas (Hypodryas) maturna (Linnaeus, 1758), ss. 237-257. [W:] M. Makomaska-Juchiewicz, P. Baran (red.). 2012. Monitoring gatunków zwierząt. Przewodnik metodyczny. Część II. GIOŚ, Warszawa: 519 ss.
Matuszkiewicz W. 2012. Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. PWN, Warszawa: 540 ss.
Pretscher P. 2000. Verbeitung, Biologie, Gefährdung und Schutz des Eschen-Scheckenfalters (Euphydryas [Hypodryas] maturna Linnaeus, 1758) in Deutschland. Natur und Landschaft, 75: 439-448.
Vrabec V., Jindra Z. 1998. The caterpillars of the rare butterfly Euphydryas maturna (Lepidoptera: Nymphalidae) as food for the predatory bug Picromerus bidens (Heteroptera: Pentatomidae). Entomol. Prob., 29: 87-90.
Weidemann J. H. 1988. Tagfalter. Band 2. Biologie, Ökologie, Biotopschutz. Verlag J. Neumann-Neudamm GmbH &Co. KG, Melsungen, Germany: 372 ss.